Vos omni esse BONVENENTI a sti sito!

Till nu le vizitos esse
Contador web

venerdì 15 gennaio 2010

(Io) Alfabeto e pronunco

L’ALFABETO kompozesas da 24 literi: a b c d e f g i j k l m n o p r s t u v w x y z.

La nomi dil literi esas: a be ce de e fe ge i je ke le me ne o pe re se te u ve we xe ye ze.

Esas 3 “digrami”: dj ts dz, qui pronuncesas rispektive [ʤ] [ʦ] [ʣ], ma olia sono esas partikulare forta konfronte al soni di la cetera literi, do en pozeso intervokala li havas sono tote fortigita, nome rispektive [dʤ] [tʦ] [dʣ].

La c pronuncesas [ʧ], la g pronuncesas [g], la j pronuncesas [ʒ], la s pronuncesas [s], la w pronuncesas [w], la x pronuncesas [ʃ], la y pronuncesas [j], la z pronuncesas [z].

En l’alfabeto esas prezenta:

---20 konsonanti
6 parklozanti: p /p/ b /b/ t /t/ d /d/ k /k/ g /g/
6 fricionanti: f /f/ v /v/ s /s/ z /z/ x /ʃ/ j /ʒ/
4 mifricionanti: ts /ʦ/ dz /ʣ/ c /ʧ/ dj /ʤ/
4 sonanti: m /m/ n /n/ l /l/ r /r/

---5 vokali
i /i/ e /e/ a /a/ o /o/ u /u/

---2 mikonsonanti
y /j/ w /w/

L’acento tonika en la plursilabi esas sur la prelasta silabo, ecepte en l’imperativi sen dezinenco ed en l’adjektivi nombrala kardinala qui diverse havas l’acento sur la lasta silabo. Kande la i o la u esas preirata da vokalo diversa de su qua esas parto di la sam elemento, radiko od afixo, ol formacas diftongo kun olu e do la du soni esas parto di un silabo: ca-kaze l’acento esas sur la vokalo qua preiras la i o la u, se la silabo esas acentizita; tamen en rara kazi i ed u, en la kuntexto supere deskriptita, ne formacas diftongo: en tala kazi oli skribesas kun signo di tremao, nome rispektive ï ed ü.

La w e la y povas havar anke la sono dil vokalo, rispektive [u] ed [i] kande l’originala sono dil mikonsonanto (rispektive [w] e [j]) esas poke komoda, aparte kande exemple y trovesas pos konsonanto ed ante i;
kompreneble co konstitucas nur varianto praktikala di la pronunco: teoriale w e y klasifikesas sempre kom mikonsonanti o konsonanti (la fonemi* korespondanta esas rispektive /w/ e /j/) pri la kalkulo dil silabi por la lokizo dil acento.

Por korekta ortografio, remarkez ke la “digrami” (dj, ts e dz), quale anke la x, nultempe preiresas da n. En prezenteso di n sequata da ta soni, la korekta skribomanieri esas rispektive nj, ns, nz e nc; co evitas dubiti e heziti qui povus prezenteskar en ta kazi.

(Io) Radiki

La radiki povas esar verbala o ne verbala: le unesma genitas verbi ed expresas ago o stando; le duesma ne genitas verbi se ne per l’adjunto di sufixi.

Se on ne adjuntas sufixi:

verbo darfas divenar substantivo indikanta l’ago o la stando expresata da la radiko, ma ne darfas divenar adjektivo;

adjektivo ne darfas divenar verbo, ma darfas divenar substantivo qua indikas ento qua posedas la qualeso expresata dal adjektivo, nome qua indikas “ta qua o to quo esas…”;

substantivo kun radiko verbala, t. e. qua expresas ago o stando, evidente darfas divenar verbo, ma ne darfas divenar adjektivo: de radiki verbala on ne darfas formacar nemediate adjektivi;

substantivo kun radiko ne verbala, t. e. qua ne expresas ago o stando, ne darfas nemediate divenar verbo, ma darfas divenar adjektivo qua signifikas “qua esas… (lo expresata dal substantivo)”.

(Io) Konjugo di la verbi

AKTIVO

Infinitivo prezenta: -ere
Indikativo prezenta: -e
Indikativo pasinta: -ive (od -ave)
Indikativo futura: -erabe
Kondicionalo prezenta: -arie
Optativo prezenta: -ese
Imperativo singulara: -es od -0
Imperativo plurala: -ete
Probablesalo prezenta: -orse
Participo: -enti
Participo substantiva: -ento
Gerundio: -enter

PASIVO

Infinitivo prezenta: -eri
Indikativo prezenta: -i
Indikativo pasinta: -ivi (od -avi)
Indikativo futura: -erabi
Kondicionalo prezenta: -arii
Optativo prezenta: -esi
Imperativo singulara: ol ne existas
Imperativo plurala: ol ne existas
Probablesalo prezenta: -orsi
Participo: -iti
Participo substantiva: -ito
Gerundio: -iter

La participo e gerundio, relate la tempo, esas generala, e povas uzesar kande la tempo ne esas definita. Por specigar la tempo, on povas uzar la formi determinanta:

AKTIVO

Participo / gerundio prezenta: -ent- (-i, -o, -er)
Participo / gerundio pasinta: -et- (-i, -o, -er)
Participo / gerundio futura: -etur- (-i, -o, -er)

PASIVO

Participo / gerundio prezenta: -int- (-i, -o, -er)
Participo / gerundio pasinta: -it- (-i, -o, -er)
Participo / gerundio futura: -itur- (-i, -o, -er)


Por obtenar la tempi progresiva on aplikas ad omna formi ecepte la participi / gerundii, ante la dezinenco, la sufixo -ant-;

por obtenar la tempi antea on aplikas ad omna formi ecepte la participi / gerundii, ante la dezinenco, la sufixo -at-;

por obtenar la tempi posa on aplikas ad omna formi ecepte la participi / gerundii, ante la dezinenco, la sufixo -atur-.

Precipue en la kazo ke la radiko verbala finas per y preirata da konsonanto, on darfas, por komodeso di pronunco, remplasigar la dezinenci -ive ed -ivi rispektive da -ave ed -avi; kontree, en la sama kazo, la dezinenco -i dil indikativo prezenta e la sufixi -int-, -it-, -itur- dil participi/gerundii ne darfas remplasesar; co pro ke en la dezinenco -i ed en la sufixi mencionita la vokalo i karakterizas la pasivo, pro to ol ne darfas chanjar.

La verbo ne varias segun la diversa personi, do la subjekto di la frazo sempre esas expresenda, ecepte en l’imperativo, por qua on konsideras sempre kom subjekto la duesma persono, singulara o plurala depende de la dezinenco verbala.

Por la duesma persono singulara dil imperativo on darfas anke omisar la dezinenco ed uzar nur la nuda radiko, kande l’eufonio e la pronuncebleso lo posibligas.

UZO DI LA MODI VERBALA

La modo kondicionala uzesas en amba termini di frazaro hipotezala, same kam en Ido, do per ol on tradukas anke la subjuntivo di nia lingui en propoziciono kondicionala.

La modo optativa uzesas kande la verbo expresas ideo di volo, ol korespondas al subjuntivo exhortala di nia lingui; kande kontree nia subjuntivo ne expresas ideo di volo, ol tradukesas per l’indikativo, quale en Ido.

Por expresar, diverse, l’ideo di direta impero o demando, on uzas l’imperativo, quale en nia lingui.

La modo probablesala expresas probableso, hipotezo, e korespondas al futuro uzata en tala kazi en ula lingui natural. Exemple en l’Italiana: “A quest’ora già starà dormendo” (= “Ye ca kloko lu forsan ja es dormanta”).

La participo, relate la tempo, esas generala, quale on ja dicis, e povas uzesar kande la tempo ne esas definita ma anke kande la tempo esas prezenta en l’aktivo o pasinta en la pasivo.

(Io) Substantivi e pronomi

Li havas la dezinenco -o en la singularo ed -os en la pluralo; li recevas -on en la singularo ed -ons en la pluralo kande li esas komplemento direta e preiras la subjekto od esas kun subjekto tacata.

(Io) Adjektivi

Li havas la dezinenco -i e ne konkordas pri la nombro kun la substantivo quan li akompanas; tamen en la pluralo li recevas la dezinenco -is kande li ne akompanas substantivi o kande li akompanas substantivi nevariebla; pluse, anke kande li ne akompanas substantivi (od akompanas nomi nevariebla), li recevas la dezinenci -in ed -ins rispektive en la singularo ed en la pluralo kande li esas komplemento direta e preiras la subjekto od esas kun subjekto tacata.

(Io) Genro

L’adjektivi ne varias segun la genro. La substantivi e la pronomi povas specigar la genro per la sufixo -u- por la maskulalo ed -a- por la feminalo, kande li indikas rispektive persono o bestio maskula o femina; por specigar nur ke li indikas persono, sen specigar la sexuo, on povas aplikar la substantivo omo pos la radiko; kontree por specigar ke li indikas kozo, objekto determinita, on povas aplikar la sufixo -i- (valida anke por bestii di sexuo ne konocata o ne specigata), o la sufixo -is-.

(Io) Artikli

L’artiklo definita esas le (chanjebla a l’ per l’eliziono) e l’artiklo nedefinita esas en. Oli amba esas nevariebla. Tamen l’artiklo le havas la pluralo les uzenda exkluzive kande ol akompanas nomi (sen adjektivi) qui ne havas formo plurala, t. e. nomi stranjera, nomi propra o familio-nomi. Analoge l’artiklo en havas la pluralo ens uzenda en la sama kazi, t. e. nur kun nomi nevariebla.